چگونگی درونی کردن ارزش‌ها در دانش‌آموزان

"ما میراث بزرگ امام خمینی (ره)و همه ارزش‌ها و اصول آن را حفظ خواهیم کرد."

«مقام معظم رهبری»

در تحقیق «آشنایی با روش‌های نهادینه و درونی کردن ارزش‌ها در دانش‌آموزان» از روش کتابخانه‌ای استفاده شد و مقصود از درونی کردن یک امر آن است، که آن جزیی از وجدان شخصی شود و منظور از ارزش‌ها این است که از خوب تا بد یا از مثبت به منفی طبقه‌بندی و درجه بندی گردد، مفید، خواستنی، تحسین کردنی باشد، احتیاجات انسان‌ها را برآورده کند و مورد توجه و احترام باشد و مقصود از درونی کردن ارزش‌ها این است که دانش‌آموزان با طیب خاطر و تمایل درونی آن‌ها را بپذیرند و به آن عمل کنند و در مورد پذیرش و عمل به آن‌ها عواملی مثل ترس از نمره انضباط و… دخالت نداشته باشد.

اهمیت درونی کردن ارزش‌های اسلامی در دانش‌آموزان این است که اگر این ارزش‌ها درونی نگردد تا مادامی که زور و اجبار وجود داشته باشد دانش‌آموزان به صورت ظاهری نسبت به این ارزش‌ها اظهار قبول و وفاداری می‌کنند، اما هر وقت که احساس آزادی و اختیار کنند، بی‌اعتقادی خود را نسبت به این ارزش‌ها نشان می‌دهند و این امر سبب ترویج روحیه  تملق، چاپلوسی و ظاهرسازی، نفاق و… در جامعه می‌شود. (عین‌ا… خادمی، ص11)

قرآن کریم از انسان‌های با ارزشمند به «خیرالبریه» و بهترین مخلوقات نام می‌برد.

حضرت‌ علی(ع) می‌فرمایند: آن که دارای کرامت نفس است امیالش برای او پست خواهند شد، ولی کسی که شخصیتش برای وی کم‌ارزش است، از شر او در امان نباش. (علی‌اصغر احمدی، ص 84)

«هری شفیلد» در نظریه‌اش درباره «رابطه آموزش و پرورش با ارزش‌ها» می‌گوید:

از آن‌جا که آموزش و پرورش واسطه انتقال چیزهای با ارزش است، محتوای آموزش و پرورش را می‌توان «مجموعه‌ای از ارزش‌ها تعریف کرد.» در پژوهشی به نام «حجم مفاهیم ارزشی در تعلیمات دینی مقطع ابتدایی» (علی‌اصغر، کاکوجویباری و ویدا طاهری، ص27)، کلمات ارزشی، خوب، بد، خوش، نیک، ستم، مهربان، دین از لیست کلمات ارزشی انتخاب و فراوانی هر یک در هر پایه مورد شناسایی قرار گرفت که نتیجه این چنین شد:

در پایه دوم 140 بار، سوم 103 بار، چهارم 119 بار و در پایه پنجم 193 بار این کلمات تکرار شده‌اند که مجموعاً 555 بار در طول دوره ابتدایی می‌باشد.

در تحقیق دیگری با نام «شناسایی و مقایسه ارزش‌های اخلاقی دانش‌آموزان دختر و پسر» (طیبه حمزه بیگی، ص 109) نتیجه این چنین شد:

-         در بین دختران ارزش اخلاقی «صداقت» بیشترین و «خیرخواهی» کمترین فراوانی را داشت.

-         دربین پسران ارزش اخلاقی «مومن و نماز خوان بودن» بیشترین و عزت نفس کمترین فراوانی را داشت.

-     تفاوت بین نگرش‌های دختران و پسران نواحی شمال و جنوب تهران و همچنین مرکز و جنوب تهران به صورت معنی‌داری مشاهده شد. درونی کردن یک ارزش یا اعتقاد عمیق‌ترین و پایدارترین پاسخ به نفوذ اجتماعی است اگر از عقیده،‌شخص صاحب نفوذ مورد اعتماد ما که قضاوتش برای ما میسر است جانبداری کنیم و با نظما ارزشی خود ادغام نماییم و جزو نظام عقیده خودمان نماییم. عقیده از منبع خود مستقل می‌شود و در مقابل تغییر به سختی مقاومت می‌کند. مثلاً شخصی ممکن است قانون حداکثر سرعت را بدان جهت رعایت کند که قانع شده است قوانین سرعت، خوب و درست هستند و رعایت چنین قوانینی در جلوگیری از تصادفات کمک می‌کند،‌ این «درونی کردن» است.

عوامل موثر در درونی کردن ارزش‌های اسلامی در دانش‌آموزان

در رابطه با روش‌های تربیتی مربیان شامل:

1-      روش‌های تربیتی مربیان

2-      محتوای متون آموزشی

3-      فضای فیزیکی آموزشگاه می‌باشد

از 19 مورد روش‌های تربیتی مربیان 4 مورد از روش‌ها شامل تشویق، انذار،‌ اسوه (الگوسازی) و محبت می‌باشد.

در محتوای متون آموزشی یکی از مسائل مهم انتخاب مواد درسی است.

و در فضای فیزیکی باید این فضا باعث رغبت و تمایل دانش‌آموزان به ارزش‌های اسلامی گردد و نتیجه اینکه در کل عوامل زیر؛ در درونی کردن و نهادینه نمودن ارزش‌های اسلامی دانش‌آموزان موثر است:

1- الگو بودن معلمانی چون معلم ریاضی،‌ فیزیک و... (مهم‌ترین عامل)

2- ارایه ارزش‌های اسلامی در قالب الگوهای عملی

3- الگو بودن مدیران و کادر اجرایی مدرسه

4- گوش دادن به سخنان و درد دل‌های دانش آموزان

5- حفظ و تکریم شخصیت دانش‌آموزان در ارتباط‌ها و برخوردها از سوی معلمان، مدیران و معاونان

6-الگو بودن معلمان دینی و قرآن و مربیان پرورشی

7- برگزاری اردوها همراه با برنامه‌های پرورشی

8- تشویق دانش‌آموزان دارای الگوهای رفتاری مطلوب اسلامی  یا شیوه‌های مدیریتی

9- ارایه ارزش‌های اسلامی در قالب فیلم

10- چشم‌پوشی منطقی نسبت به برخی از ضعف‌های اخلاقی دانش‌آموزان

11- برگزاری جلسات پرسش و پاسخ عقیدتی، اخلاقی و سیاسی

12- اجازه اظهار نظر و ابراز عقیده به دانش‌آموزان در مورد ارزش‌های اسلامی.

13-ارایه ارزش‌های اسلامی در قالب تئاتر

14- ارایه ارزش‌های اسلامی در قالب شعر

15- ارایه ارزش‌های اسلامی در قالب موسیقی

16- «اجباری کردن انواع پوشش‌ها و رنگ‌های لباس و کفش که حرمت شرعی ندارند» و «برخورد تند و خشن با دانش‌آموزان خطاکار و متخلف» و «اجباری کردن حضور دانش‌آموزان در مراسم دینی» (کمترین تأثیر را دارد)

در رابطه با محتوای کتب درسی شامل:

1-   ترسیم هنری زندگی پیامبران، ائمه معصومین و شخصیت‌های بزرگ اسلامی گذشته و معاصر به عنوان الگوهای مناسب در کتب درسی

2-      بیان ارزش‌های اسلامی با زبان روز و قابل فهم در کتب درسی

3-      بیان ارزش‌های اسلامی به صورت مستقیم مثل نقاشی،‌ داستان و... در کتب درسی و در رابطه با فضای فیزیکی آموزشگاه شامل:

1-      معطر و خوشبو کردن نمازخانه و رنگ‌آمیزی شادی فضای آن

2-      نظیف و تمیز بودن وضوخانه

3-      نصب شعائر اسلامی بر فضای فیزیکی مدرسه مثل پوستر و تراکت و...

فهرست منابع:

1-استادان طرح جامع آموزش خانواده، خانواده و فرزندان در دوره ابتدایی (کتاب سوم آموزش خانواده)، تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان،‌ تابستان 1377.

2- ایروانی، غفاری، راضیه، آیین پژوهش (پژوهش، پایان نامه، ترجمه در زمینه‌های مختلف)، تهران: موسسه پژوهشی فرهنگ، هنر و ارتباطات، 1380.

3- تقی‌زاده اکبری، علی، عوامل معنوی فرهنگی دفاع مقدس - ارزش‌های اسلامی،‌قم: مرکز تحقیقات اسلامی، 1380.

4- خادمی، عین‌الله، بررسی عوامل موثر درونی کردن ارزش‌های اسلامی در دانش‌آموزان دیدگاه مربیان تربیتی ناحیه 2 آموزش و پرورش قم در سال تحصیلی 79-1378، قم: اداره کل آموزش و پرورش، تابستان 1379.

5- شمسیان داود و همکاران، چکیده تحقیقات تربیتی2، تهران، امور عمومی معاونت پرورشی، بهار 1372.

6- معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش. ماهنامه تربیت (سال نهم، شماره 10). تهران معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش،‌ تابستان 1372.